اغلب این آسیب‌ها مربوط به حوزه روابط با جنس مخالف، سیگار، مواد مخدر، خشونت یا ضرب و جرح، سرقت و آسیب‌های فضای مجازی می‌شود. هرچه جلوتر می‌رویم، شاهد تغییر مسیر آسیب‌ها از سنتی به مجازی، آسیب‌هایی با شادی آنی یا آسیب‌های ناشی از مسائل جنسی هستیم. از ویژگی‌های این آسیب‌ها جوان‌پسندتربودن آن‌هاست که سنین پایین‌تر به آنها علاقه‌مندی بیشتر دارند.
اواخر فروردین ماجرای قتل یک کودک شش ساله توسط نوجوانی 17 ساله شنیده شد؛ این نمونه‌ای از رفتارهای پرخطر در جامعه ماست که این روزها انواع آن در حال گسترش است و سن ابتلا به آسیب‌ها پایین آمده؛ به‌طوری‌که بسیاری از مسئولان را متوجه نیاز به آموزش مهارت‌ها از سنین کودکی کرده است.
به گزارش مهرخانه، صدای زنگ مدرسه شنیده می‌شود؛ موجی از پسران نوجوان با سرعت به خیابان می‌آیند. یکی به دنبال دیگری می‌دود؛ یکی دیگر فریاد می‌کشد؛ دانش‌آموز دیگری کیف همکلاسی‌اش را گرفته و می‌دود. این‌ها تصاویر آشنایی هستند که شاید بسیاری از ما در ساعات تعطیلی مدارس با آن روبه‌رو شده‌ایم و این‌گونه رفتارها را مقتضی سن نوجوانی دانسته‌ایم، اما چه می‌شود که ناگهان می‌بینیم همین رفتارها به ضرب و جرح می‌انجامد؟ آیا اختلالات روانی در نوجوانان افزایش یافته است؟ آنها مهارت‌های زندگی را نیاموخته‌اند؟ یا شرایط جامعه منجر به بروز برخی آسیب‌ها در نوجوانان شده است؟ آسیب‌هایی که پیش از این در سنین زیر 18 سال کمتر به چشم می‌‌خورد و امروز با افزایش آن روبه‌رو هستیم.
رفتارهای پرخطر دانش‌آموزان دختر و پسر
خسرو رشید در مقاله‌ای با عنوان «رفتارهاي پرخطر در بين دانش آموزان نوجوان دختر و پسر شهر تهران» که با حمایت مالی صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران وابسته به نهاد ریاست‌جمهوری در سال 91 انجام داد و در شماره 57 فصلنامه علمی- پژوهشی رفاه اجتماعی منتشر شد، به تحلیل رفتارهای پرخطر در این گروه و با هدف همه‌گيرشناسي رفتارهاي پرخطر در ميان دانش‌آموزان نوجوان دختر و پسر شهر تهران پرداخت.
خسرو رشید در مقاله‌ای با عنوان «رفتارهاي پرخطر در بين دانش آموزان نوجوان دختر و پسر شهر تهران» که با حمایت مالی صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران وابسته به نهاد ریاست‌جمهوری در سال 91 انجام داد و در شماره 57 فصلنامه علمی- پژوهشی رفاه اجتماعی منتشر شد، به تحلیل رفتارهای پرخطر در این گروه و با هدف همه‌گيرشناسي رفتارهاي پرخطر در ميان دانش‌آموزان نوجوان دختر و پسر شهر تهران پرداخت.
این پژوهش که در آن وضعیت موجود نوجوانان دختر و پسر دانش‌آموز شهر تهران مورد بررسی قرار گرفت (میزان شیوع رفتارهای پرخطر)، نوعی پژوهش توصیفی است که به منظور آگاهی از واقعیت‌های موجود انجام شده است؛ چیزی که از آن به‌عنوان همه‌گیرشناسی یاد می‌شود. با توجه به این‌که براساس پژوهش‌های قبلی میزان شیوع رفتارهای پرخطر در میان نوجوانان شهر تهران بالاست، این پژوهش تنها در شهر تهران انجام شده است. جامعه آماری پژوهش شامل همه دانش‌آموزان دختر و پسر مقطع متوسطه شهر تهران است که در سال تحصیلی 91-1390 مشغول به تحصیل بودند. این تحقيق به روش پيمايشی بوده كه با استفاده از پرسشنامه محقق‌ساخته و اقتباس‌شده از نمونه آمريكايي، در بين 1280 نفر از دانش آموزان دختر و پسر پايه‌هاي مختلف مقطع متوسطه شهر تهران انجام شد.
چه رفتارهایی پرخطر هستند؟
امروزه از سوءمصرف مواد و دیگر رفتارهایی که بر رشد و بهزیستی عمومی نوجوانان اثر منفی می‌گذارند یا از پیروزی و موفقیت و نیز از رشد آینده‌شان جلوگیری می‌کنند، به نام «رفتارهای پرخطر» یاد می‌شود. به بیان دیگر، رفتارهای پرخطر هم دربرگیرنده رفتارهایی است که می‌تواند آسیب‌های آنی جسمانی پدید آورند (مانند زد و خورد)، و هم رفتارهایی که پیامدهای منفی به همراه دارند (مانند سوءمصرف مواد). رفتار پرخطر همچنین می‌تواند از راه آسیب‌رسانی به رشد طبیعی یا جلوگیری از پرداختن و درگیرشدن در تجربه‌های معمول متناسب با سن، بر نوجوانان اثر بگذارد.
امروزه از سوءمصرف مواد و دیگر رفتارهایی که بر رشد و بهزیستی عمومی نوجوانان اثر منفی می‌گذارند یا از پیروزی و موفقیت و نیز از رشد آینده‌شان جلوگیری می‌کنند، به نام «رفتارهای پرخطر» یاد می‌شود. به بیان دیگر، رفتارهای پرخطر هم دربرگیرنده رفتارهایی است که می‌تواند آسیب‌های آنی جسمانی پدید آورند (مانند زد و خورد)، و هم رفتارهایی که پیامدهای منفی به همراه دارند (مانند سوءمصرف مواد). رفتار پرخطر همچنین می‌تواند از راه آسیب‌رسانی به رشد طبیعی یا جلوگیری از پرداختن و درگیرشدن در تجربه‌های معمول متناسب با سن، بر نوجوانان اثر بگذارد.
رفتارهایی که انواع آسیب‌های اجتماعی، جسمانی یا روانی در پی دارند و نیز گروه‌ها یا افرادی که به دلایل ژنتیک یا عوامل محیطی آمادگی دچارشدن به انواع آسیب‌های اجتماعی، جسمانی یا روانی را دارند، پرخطر خوانده می‌شوند.
تا سال 2030، میزان مرگ و میر ناشی از مصرف دخانیات در جهان به 10 میلیون نفر در سال می‌رسد
از طرفی رشد میزان شیوع رفتارهای پرخطر در میان قشرهای گوناگون جامعه تا آن‌جا بوده است که به یکی از موارد جدی تهدیدکننده سلامت جوامع در طول سال‌های گذشته تبدیل شده و به دلیل اهمیت آن، مورد توجه سازمان‌های بهداشتی، مجریان قانونی، و سیاست‌گذاران اجتماعی قرار گرفته است. برای نمونه پیش‌بینی شده است که تا سال 2030، تنها میزان مرگ‌ومیر ناشی از مصرف دخانیات در جهان به رقم 10 میلیون نفر در سال برسد و اگر پیامدهای جسمی، روانی و اجتماعی سایر رفتارهای پرخطر همانند سوءمصرف مواد دیگر، خشونت و روابط جنسی پرخطر را نیز به حساب آوریم، آسیب‌های وارده چندین برابر خواهد شد که بیش از هر گروهی نوجوانان را در خطر قرار می‌دهد.
از طرفی رشد میزان شیوع رفتارهای پرخطر در میان قشرهای گوناگون جامعه تا آن‌جا بوده است که به یکی از موارد جدی تهدیدکننده سلامت جوامع در طول سال‌های گذشته تبدیل شده و به دلیل اهمیت آن، مورد توجه سازمان‌های بهداشتی، مجریان قانونی، و سیاست‌گذاران اجتماعی قرار گرفته است. برای نمونه پیش‌بینی شده است که تا سال 2030، تنها میزان مرگ‌ومیر ناشی از مصرف دخانیات در جهان به رقم 10 میلیون نفر در سال برسد و اگر پیامدهای جسمی، روانی و اجتماعی سایر رفتارهای پرخطر همانند سوءمصرف مواد دیگر، خشونت و روابط جنسی پرخطر را نیز به حساب آوریم، آسیب‌های وارده چندین برابر خواهد شد که بیش از هر گروهی نوجوانان را در خطر قرار می‌دهد.
تأثیر جنسیت در رفتارهای پرخطر
در میان نوجوانان نیز گاه به تفاوت‌هایی در میزان پرداختن به رفتارهای پرخطر اشاره شده است که بخشی از آن به تفاوت‌های جنسیتی برمی‌گردد. برای نمونه در بررسی‌ها به این نتیجه رسیده‌اند که در مردان برخلاف زنان هیچ‌گونه ارتباطی بین عوامل محیطی و سوءمصرف مواد وجود ندارد و زنان به احتمال بیشتری تحت‌تأثیر عوامل مربوط به والدین قرار می‌گیرند. آنها همچنین برخی از ویژگی‌های شخصیتی را با سوءمصرف مواد مرتبط می‌دانند که از جمله این ویژگی‌ها عصیان‌گری، ارزش‌های غیرسنتی، فقدان تأکید بر پیشرفت بر مردان، ملامت، بی‌اعتمادی و دفاعی‌بودن در زنان است.
در میان نوجوانان نیز گاه به تفاوت‌هایی در میزان پرداختن به رفتارهای پرخطر اشاره شده است که بخشی از آن به تفاوت‌های جنسیتی برمی‌گردد. برای نمونه در بررسی‌ها به این نتیجه رسیده‌اند که در مردان برخلاف زنان هیچ‌گونه ارتباطی بین عوامل محیطی و سوءمصرف مواد وجود ندارد و زنان به احتمال بیشتری تحت‌تأثیر عوامل مربوط به والدین قرار می‌گیرند. آنها همچنین برخی از ویژگی‌های شخصیتی را با سوءمصرف مواد مرتبط می‌دانند که از جمله این ویژگی‌ها عصیان‌گری، ارزش‌های غیرسنتی، فقدان تأکید بر پیشرفت بر مردان، ملامت، بی‌اعتمادی و دفاعی‌بودن در زنان است.
گسترده‌شدن رفتارهای پرخطر در ایران
شیوع رفتارهای پرخطر در ایران روز به روز ابعاد گسترده‌تری به خود می‌گیرد. با توجه به گستره رفتارهای پرخطر در میان نوجوانان کشور ایران و نیز مسائل و مشکلات گوناگونی که به‌دنبال رفتارهای پرخطر از جمله مصرف مواد به‌وجود می‌آید و با توجه به روند رو به رشد رفتارهایی همانند سوءمصرف مواد در بسیاری از کشورها و از جمله کشور ما، بررسی رفتارهای پرخطر و شناسایی میزان همه‌گیری این دسته از رفتارها اهمیت می‌یابد.
شیوع رفتارهای پرخطر در ایران روز به روز ابعاد گسترده‌تری به خود می‌گیرد. با توجه به گستره رفتارهای پرخطر در میان نوجوانان کشور ایران و نیز مسائل و مشکلات گوناگونی که به‌دنبال رفتارهای پرخطر از جمله مصرف مواد به‌وجود می‌آید و با توجه به روند رو به رشد رفتارهایی همانند سوءمصرف مواد در بسیاری از کشورها و از جمله کشور ما، بررسی رفتارهای پرخطر و شناسایی میزان همه‌گیری این دسته از رفتارها اهمیت می‌یابد.
پژوهش‌ها نشان می‌دهد: مصرف الکل؛ شایع‌ترین رفتار پرخطر نوجوانان
براساس یافته‌های یک پژوهش در سال 1384، مصرف الکل با 21.6 درصد شایع‌ترین رفتار پرخطر در میان نوجوانان کشور بوده است، پس از آن کشیدن سیگار با 21 درصد، رفتار جنسی ناایمن با 19.5 درصد، خشونت با 10.4 درصد، مصرف مواد با 10.1 درصد و اقدام به خودکشی با 6.2 درصد قرار دارند. پژوهش دیگری در سال 1387 نشان می‌دهد مصرف الکل با 25.7 درصد شایع‌ترین رفتارهای پرخطر در میان نوجوانان و جوانان (15 تا 35 ساله) شهر تهران و پس از آن مصرف مواد محرک و داروهای روانگردان با 7.2 درصد و 3.8 درصد قرار دارند.
براساس یافته‌های یک پژوهش در سال 1384، مصرف الکل با 21.6 درصد شایع‌ترین رفتار پرخطر در میان نوجوانان کشور بوده است، پس از آن کشیدن سیگار با 21 درصد، رفتار جنسی ناایمن با 19.5 درصد، خشونت با 10.4 درصد، مصرف مواد با 10.1 درصد و اقدام به خودکشی با 6.2 درصد قرار دارند. پژوهش دیگری در سال 1387 نشان می‌دهد مصرف الکل با 25.7 درصد شایع‌ترین رفتارهای پرخطر در میان نوجوانان و جوانان (15 تا 35 ساله) شهر تهران و پس از آن مصرف مواد محرک و داروهای روانگردان با 7.2 درصد و 3.8 درصد قرار دارند.
یافته‌های پژوهش دیگری در سال 1387 در زمینه شیوع رفتارهای پرخطر در دانش‌آموزان مقطع متوسطه شهر تهران نشان داد که بر حسب یک خرده‌مقیاس پنج قسمتی، به ترتیب خرده‌مقیاس‌های گرایش به جنس مخالف با 3.24 درصد، رابطه و رفتار جنسی با 2.15 درصد، مصرف الکل با 2 درصد، سیگار کشیدن با 1.87 درصد و مصرف مواد مخدر و روانگردان با 1.74 درصد دارای بیشترین فراوانی بودند.
شیوع رفتارهای پرخطر در پسران دانش‌آموز بیشتر از دختران
علاوه بر یافته‌های بالا و با توجه به معنی‌داری تفاوت میانگین رفتارهای پرخطر دانش‌آموزان دختر و پسر مورد بررسی، می‌توان چنین نتیجه‌گیری کرد که به احتمال 99 درصد میانگین این رفتارها در بین دختران و پسران متفاوت است؛ به‌طوری‌که میزان شیوع رفتارهای پرخطر در پسران دانش‌آموز بیشتر از دختران دانش‌آموز مقطع متوسطه است. اما در گروه‌های سنی مختلف، شیوع رفتارهای پرخطر یکسان است و می‌توان چنین نتیجه‌گیری کرد که میانگین رفتارهای پرخطر نوجوانان دانش‌آموز در رده‌های سنی مورد بررسی تفاوتی با هم ندارد و همه آنها به یک اندازه به رفتارهای پرخطر می‌پردازند.
علاوه بر یافته‌های بالا و با توجه به معنی‌داری تفاوت میانگین رفتارهای پرخطر دانش‌آموزان دختر و پسر مورد بررسی، می‌توان چنین نتیجه‌گیری کرد که به احتمال 99 درصد میانگین این رفتارها در بین دختران و پسران متفاوت است؛ به‌طوری‌که میزان شیوع رفتارهای پرخطر در پسران دانش‌آموز بیشتر از دختران دانش‌آموز مقطع متوسطه است. اما در گروه‌های سنی مختلف، شیوع رفتارهای پرخطر یکسان است و می‌توان چنین نتیجه‌گیری کرد که میانگین رفتارهای پرخطر نوجوانان دانش‌آموز در رده‌های سنی مورد بررسی تفاوتی با هم ندارد و همه آنها به یک اندازه به رفتارهای پرخطر می‌پردازند.
با توجه به یافته‌های تحقیق حاضر، رفتارهای پرخطری همانند سوءمصرف مواد (الکل، سیگار، قلیان، حشیش، تریاک و مانند این‌ها)، خشونت و رفتارهای جنسی در میان نوجوانان دانش‌آموز مقطع متوسطه شهر تهران بسیار شایع است.
رفتارهاي پرخطر در بين دانش‌آموزان نوجوان/ بیش از 30 درصد دانش‌آموزان تجربه رابطه جنسی با میل خود را دارند
یافته‌های این پژوهش با یافته‌های پژوهش‌های قبلی همانندی‌ها و تفاوت‌هایی را نشان می‌دهد که بیشترین تفاوت در زمینه میزان مصرف قلیان در این پژوهش (که در پژوهش‌های پیشین مورد بررسی قرار نگرفته بود) و نیز میزان بالای مصرف سیگار و رابطه جنسی به‌دست‌آمده در این پژوهش دیده می‌شود
.
یافته‌های این پژوهش با یافته‌های پژوهش‌های قبلی همانندی‌ها و تفاوت‌هایی را نشان می‌دهد که بیشترین تفاوت در زمینه میزان مصرف قلیان در این پژوهش (که در پژوهش‌های پیشین مورد بررسی قرار نگرفته بود) و نیز میزان بالای مصرف سیگار و رابطه جنسی به‌دست‌آمده در این پژوهش دیده می‌شود
.
